Avonturenroman tegen de achtergrond van de Namibische Genocide

(Deze recensie is op 31 maart 2020 verschenen in Spectrum, het online tijdschrift van het Zuid-Afrikahuis in Amsterdam.)

De roman Die vertes in van Zirk van den Berg speelt zich aan het begin van de twintigste eeuw af in Duits Suidwes-Afrika, tegen de achtergrond van de Namibische Genocide. Deze periode is opnieuw actueel nu nazaten van de toenmalige Nama- en Herero-bevolking excuses en herstelbetalingen van Duitsland eisen en er gewerkt wordt aan de teruggave van honderden schedels die destijds voor wetenschappelijke doeleinden naar Berlijn werden verscheept. 

Tussen 1904 en 1908 kwamen bij het conflict tussen het Duitse koloniale leger en de oorspronkelijke Herero- en Namabevolking circa 80.000 mensen om het leven. Veel Nama en Herero stierven onder erbarmelijke omstandigheden in Duitse concentratiekampen. 

Vier passagiers

Die vertes in zit ingenieus in elkaar. Het verhaal begint in de trein van Swakopmund naar Windhoek. In die trein zitten vier passagiers die elkaar in de loop van het boek op een slimme manier telkens weer zullen tegenkomen: Siegfried Bock, een zachtaardige, aan tuberculose lijdende Duitse soldaat, Lisbeth Löwenstein, dochter uit een arme joodse familie die door een huwelijk met een Duitse kolonist aan haar armoedige situatie hoopt te ontsnappen, Albert Pitzer, een mislukte arts die carrière wil maken als wetenschapper, en – als verstekeling op het dak van de trein – Mordegai Guruseb, een Nama ontsnapt aan het concentratiekamp in Swakopmund.

Koloniale spanningen

Al vroeg in het verhaal raakt Siegfried bevriend met Mordegai en Lisbeth. Als soldaat komt hij in opstand tegen de nodeloze wreedheid van de Duitse troepen jegens de inheemse bevolking. Het onherbergzame woestijnlandschap is hem vertrouwd en dierbaar geworden. Tegelijkertijd weet hij niet of hij deel wil uitmaken van de bezettingsmacht die dit land op gewelddadige en onrechtmatige wijze in bezit neemt. Na een gruwelijk incident wordt hij uit het leger ontslagen en naar een afgelegen politiepost gestuurd, niet ver van de boerderij van Lisbeths man.

Mordegai houdt zich schuil in de bergen. Als Lisbeths echtgenoot door een noodlottig ongeval overlijdt, is hij bang dat de politie hem van zijn dood zal verdenken. Hij neemt Lisbeth en de arbeiders van de boerderij mee de bergen in, zodat zij hem niet kunnen verraden. Siegfried begrijpt wat er gebeurd is en besluit het geheim te bewaren, zodat Mordegai en zijn gemeenschap ongestoord in de bergen kunnen blijven wonen.

Inmiddels is dokter Pitzer aangekomen op de politiepost. Hij wil de schedels van de Nama opmeten, in de hoop om op basis van fysieke kenmerken te kunnen bewijzen dat het Duitse volk beter is dan mensen van andere rassen. Pitzer is niet geïnteresseerd in wat de Nama denken, maar alleen in de omvang van hun schedel. Hij gaat zó bot te werk dat hij zich de woede van de plaatselijke bevolking op de hals haalt. De Nama vallen de politiepost aan, vernederen Pitzer en sluiten zich vervolgens onder leiding van de onruststoker Alvaus Luipert aan bij de groep van Mordegai en Lisbeth. 

Als het nieuws van de overval bekend wordt, wordt Siegfrieds oude legereenheid erop uit gestuurd voor een vergeldingsactie. Siegfried wil Mordegai waarschuwen. Onbedoeld leidt hij de patrouille daardoor juist naar het kamp. In de schermutselingen die volgen worden zowel Alvaus Luipert en de soldaten gedood.

Siegfried beseft dat de Duitse kolonisering van Suidwes onvermijdelijk is. De geschiedenis moet nu eenmaal zijn loop nemen. Maar door hun vriendschap weten hij en Mordegai bepaalde ontwikkelingen bij te sturen of te vertragen. 

Hand van Wilbur Smith

Schrijver Zirk van den Bergheeft aangekondigd dat Die vertes in het eerste deel is van een trilogie. Het verhaal zit vol avonturen en wordt in een hoog tempo verteld, terwijl het nergens oppervlakkig wordt. In de dialogen worden allerlei complexe zaken – met name de koloniale verhoudingen en de verschillende manieren waarop je daarover kunt denken – kort en duidelijk uiteengezet. Van den Berg, die al twintig jaar in Nieuw-Zeeland woont, heeft meerdere romans van bestsellerauteur Wilbur Smith uit het Engels in het Afrikaans vertaald. Het lijkt erop dat Smiths meeslepende vertelstijl in Van den Bergs vingers is gekropen, en met succes.  

Invoelbaar beschrijft Van der Berg de manier waarop Siegfried en Lisbeth leren om het onherbergzame, indrukwekkende woestijnlandschap van Suidwes te begrijpen en lief te hebben. Ook Mordegai voelt een heilig ontzag voor de wereld om hem heen. De ontluikende vriendschap tussen Mordegai, Siegfried en Lisbeth, over kleur- en rassengrenzen heen, en zelfs het ontdooien van de horkerige Pitzer, zijn fijnzinnig en overtuigend beschreven. 

Zirk van den Berg, Die vertes in. Kaapstad: Kwela, 2018. ISBN: 9780795708824. 299 pagina’s,    R295. 

De meeste Zuid-Afrikaanse romans zijn in Nederland als e-boek verkrijgbaar via www.bol.com.