Interview met Isabel Pinto:

‘Alles zindert hier van het leven’

 (Maandblad Zuid-Afrika, januari 2016)

Als veel gevraagd fotograaf reist Isabel Pinto de hele wereld over. Maar in Afrika voelt ze zich het meest thuis. De zon en de mensen van Afrika kleuren haar werk.

Isabel Pinto

Haar foto’s staan op de cover van Vogue, ontwerper Oscar de la Rente doet regelmatig een beroep op haar en ook Coca-Cola weet haar te vinden voor zijn advertenties. Isabel Pinto is één van de toonaangevende mode- en lifestyle-fotografen van dit moment. Daarom is het opmerkelijk dat ze – ondanks een hectisch leven, waarin ze haar tijd verdeelt tussen New York, Lissabon en Kaapstad – de tijd heeft genomen voor een prachtige fotoserie van arme plaaswerkers in de Overberg.

Verlangen naar Afrika

Isabel Pinto is geboren in Portugal, maar toen ze twee maanden oud was, verhuisde ze met haar ouders naar Mozambique. Daar beleefde ze een idyllische jeugd. Maar na de Anjerrevolutie van april 1974 keerden veel Portugezen vanuit de koloniën haastig terug naar het vaderland, en in 1975 besloten ook de Pinto’s Mozambique te verlaten. Eerst vestigden ze zich in Johannesburg, maar na het vrije leven in Mozambique konden ze in het repressieve Zuid-Afrika niet aarden. Daarom keerden ze acht maanden later terug naar Portugal.

‘Maar ik keerde helemaal niet terug’, vertelt Pinto. ‘Dat is typerend voor de koloniale ervaring. Je groeit op met het idee dat je ergens thuishoort en dat dat land deel is van je identiteit. Maar dat is helemaal niet waar. De Portugese cultuur was heel anders. Wij waren heel vrij opgegroeid, terwijl ze daar net het fascisme hadden afgeschud. Ik vond de mensen in Portugal heel benepen. En natuurlijk waren ze bang dat de repatrianten hun banen zouden inpikken. We waren helemaal niet welkom.’

Pinto realiseert zich dat ze in Mozambique is opgegroeid in een koloniaal systeem waarin de blanken het veel beter hadden dan de zwarten. Een onhoudbaar systeem, waaraan terecht een einde is gekomen. Maar het is niet dat bevoorrechte bestaan dat ze in de jaren daarna altijd is blijven missen, maar het gevoel van vrijheid dat ze in Afrika had.

Dat gevoel werd onder meer opgeroepen door het Afrikaanse landschap. ‘In Afrika is de horizon heel ver weg. En Lourenço Marques, de hoofdstad van Mozambique, het huidige Maputo, was in die tijd een jonge stad. Alles was nieuw, modern en gericht op de toekomst. Maar in Europa, in Portugal, was alles oud. Je kunt er de horizon niet zien, met al die huizen, en de huizen zelf zijn een soort ruïnes. Dat claustrofobische vind je terug in de manier waarop mensen met elkaar omgaan: altijd bezig om elkaar de maat te nemen, altijd proberend om alles te beheersen.’

Drie jaar geleden, toen ze de vijftig naderde, besefte Pinto dat ze op een keerpunt in haar leven stond. Ze had zich ontwikkeld tot een succesvol fotograaf en New York lonkte. Daar zou ze meer opdrachten kunnen krijgen dan in Portugal; met het oog op haar carrière was het een logische stap. Maar ze had geen zin in die hele rat race. ‘Toen realiseerde ik me dat wat ik écht wilde, was om terug te gaan naar Afrika.’

Zuid-Afrika kende ze nog van vroeger en met de bloeiende foto-industrie daar en goede scholen voor haar drie kinderen was de keuze voor Kaapstad snel gemaakt. Ze heeft geen moment spijt gehad. ‘Bijna veertig jaar lang heb ik geprobeerd om me aan te passen. Maar het geluk dat ik hier ervaar, doordat alles hier zindert van het leven, is iets wat ik in Europa bijna vergeten was.’

Foto: Isabel Pinto

Levenskracht, levensvreugde

Pinto’s werk als fotograaf is sterk beïnvloed door haar herinneringen aan haar Afrikaanse jeugd. De kleuren, het licht. ‘Alles is hier levendiger, more vibrant. Dat vitale is deel van mij, en je vindt het ook terug in mijn werk.’ Afrikaans is ook de empathische manier waarop ze haar onderwerpen benadert. ‘Als ik bijvoorbeeld een fotoshoot doe voor de nieuwe kindercollectie van Oscar de la Rente, dan vertel ik die kinderen niet wat ze moeten doen, maar ik wacht rustig af en kijk wat ze gaan doen. Ik volg hun ritme, observeer ze, als een vlieg tegen de muur. Ik wéét dat er iets zal gebeuren, en dat is ook zo. Zo ontstaan de meest spontane beelden, het meest authentiek.’

‘Spontaan’ en ‘authentiek’ zijn ook twee karakteristieken van een serie foto’s die Pinto maakte van arme plaaswerkers in de omgeving van Villiersdorp in de Overberg, zo’n 90 kilometer ten oosten van Kaapstad, aan de andere kant (‘over’) de Hottentots-Hollandbergen. De streek is vooral bekend om zijn appels, maar er worden ook veel peren, perziken, abrikozen en druiven verbouwd.

Pinto kwam met de plaaswerkers in contact via SHINE, een plaatselijke hulporganisatie. Aan de ene biedt SHINE de plaaswerkers, die vaak onder erbarmelijke omstandigheden leven, cursussen op het gebied van sociale vaardigheden en persoonlijke ontwikkeling. Die cursussen gaan bijvoorbeeld over preventie van alcohol- en drugsmisbruik, budgetteren of communicatie en conflictbeheersing. Aan de andere kant wordt er ook ingezet op culturele ontwikkeling. Zo hebben al verschillende beroemdheden hun opwachting gemaakt, zoals The Cape Minstrels, een actrice uit de populaire tv-soap 7e Laan en de legendarische Tant Grietjie uit Garies (sindsdien overleden). Ook worden er allerlei competities georganiseerd, zoals viswedstrijden, sportdagen en talentenjachten. De hoogtepunten van de sociale kalender zijn elk jaar weer de kerstviering en een uitstapje naar het strand waar wel 1200 volwassenen en kinderen aan deelnemen.

‘Omdat ik ben opgegroeid in Mozambique, ben ik de aanblik van armoede wel gewend’, zegt Pinto. ‘Maar je moet kritisch blijven en het niet als vanzelfsprekend gaan beschouwen. Ik vraag me altijd af hoe ik iets kan bijdragen, door wie ik ben en met wat ik doe. Met deze fotoserie wilde ik deze mensen een gezicht geven. Liefdevol, lachend, bruisend van het leven.’

Pinto is het niet eens met fotografen die beweren dat armoede ook mooi kan zijn. Alsof de condition humaine tegen die achtergrond pas echt zichtbaar wordt. ‘Ellende is ellende’, zegt Pinto gedecideerd, ‘het is lelijk, verschrikkelijk, wanhopig. Ik wil laten zien wie deze mensen werkelijk zijn. Want ondanks hun omstandigheden zijn het nog steeds mensen.’

Net als tijdens haar fotoshoot voor Oscar de la Rente nam Pinto ook tijdens haar ontmoetingen met de plaaswerkers rustig de tijd om haar ‘modellen’ te observeren en het juiste moment af te wachten. Niets is in scène gezet, hooguit heeft ze hier en daar provisorisch een kleed opgehangen zodat de focus volledig op de mensen op de foto’s valt en de interpretatie niet door de omgeving wordt gestuurd.

Pinto verwondert zich erover dat de plaaswerkers, ondanks hun moeilijke omstandigheden, toch zoveel liefde en vreugde uitstralen. Ze wijdt het aan de levenskracht en de gemeenschapszin die volgens haar diep ingebed zijn in het Afrikaanse continent, en die in Europa inmiddels ver te zoeken zijn. ‘Als westerlingen bevinden we ons op de top van onze materiële welvaart, en toch zijn wij – volwassenen én kinderen – nog nooit zo eenzaam en depressief geweest als nu. Die volharding, dat is de grote les die je van Afrika kunt leren. Hoewel ik op mijn dertiende uit Afrika weg moest, heb ik dat voorbeeld altijd met me meegedragen. Daar heb ik mijn leven lang kracht uit geput.’ Die kracht heeft ze in haar serie foto’s van plaaswerkers uit de Overberg willen vastleggen.

Foto: Isabel Pinto

Foto’s vertellen een verhaal

Pinto wil graag nog een keer terug naar Villiersdorp om alle plaaswerkers en hun gezinsleden op de gevoelige plaat vast te leggen. Velen zijn zo arm dat ze niet eens een foto van zichzelf bezitten. Zo hoorde ze laatst dat de ouders van een zesjarig meisje dat vermist werd, geen foto van hun dochter hadden om aan de politie te geven.

‘Foto’s – vooral familiefoto’s – bevestigen en versterken het gevoel dat je ergens bij hoort. Dat je deel bent van een familie, van een geschiedenis’, aldus Pinto. ‘Nu zegt dat je misschien niet zo veel. Maar over tien jaar vertelt die foto een heel verhaal. Als mensen beginnen dood te gaan, weg gaan, scheiden… Dan helpen foto’s je om te weten waar je vandaan komt, en waar je thuishoort.’

De foto’s uit de reeks ‘SHINE op Overberg’ waren voor het eerst te zien in april 2015, tijdens het Suidoosterfees in Kaapstad. Een bus vol plaaswerkers en familie was voor de opening van de tentoonstelling vanuit Villiersdorp naar de Moederstad gekomen. Nieuwsgierig, een beetje zenuwachtig en soms gierend van de lach inspecteerden ze het resultaat. Maar het overheersende gevoel was trots, omdat iemand hen had gezien, had opgemerkt.

Website: http://isabelpinto.com. Meer informatie over SHINE: http://www.mediaclubsouthafrica.com/land-and-people/2834-shine-140312; projectmanager: Izel Botha, e-mail: shine@breede.co.za