Elzabé Zietsman geeft jonge kunstenaars een kans

(Maandblad Zuid-Afrika, september 2016)

In juli wipte de Zuid-Afrikaanse cabaretière Elzabé Zietsman even langs bij het Zuid-Afrikahuis. ‘Ziets’ speelt een hilarische rol in de film Dis koue kos, skat, die op 21 september in het Zuid-Afrikahuis zijn Europese première beleeft. Bij een kopje koffie vertelde ze over haar pleegkinderen. En over haar aanvaring met zanger Steve Hofmeyr.

De reden voor Elzabé Zietsmans bezoek aan Amsterdam is Naledi, een van haar vijf pleegkinderen. Hoewel hij pas op late leeftijd begonnen is met spelen, is Naledi Dweba (21) een uiterst getalenteerde klarinettist. Hij speelt eerste klarinet in het Johannesburgse Jeugdorkest en studeert aan de Odeion Skool vir Musiek aan de Universiteit van die Vrystaat. Daarom heeft de Belgische Klarinetacademie in Oostende hem uitgenodigd voor een intensieve zomerschool. Onderweg naar Vlaanderen heeft Naledi in Londen al masterclasses gevolgd bij Richard Hosford van het BBC Orchestra en Tim Lines, muziekpedagoog aan het Royal College of Music en de Royal Academy of Music, en in Amsterdam bij Michael Hesselink en Olivier Patey van het Koninklijk Concertgebouworkest. Het is een overweldigende ervaring, zeker voor Naledi, die in Zuid-Afrika in armoedige omstandigheden is opgegroeid.

Zietsman heeft inmiddels vijf pleegkinderen met een soortgelijke achtergrond als Naledi. Jongeren met een bijzonder talent die dromen van een carrière in de kunsten. Zietsman helpt ze niet alleen financieel; ze wonen ook bij haar en zijn volledig aan haar zorg toevertrouwd.

Voor Zietsman is het een grote verandering. Sinds de jaren tachtig was ze als zangeres en actrice te zien in een groot aantal toneel- en televisieproducties. Als musicalster speelde ze onder meer de titelrol in Evita, Velma in Chicago en – in Duitsland – de MC uit Cabaret. En bovenal maakte ze furore als cabaretière. In 2011 speelde ze hoofdpersoon Clara in de succesvolle toneelbewerking van Marita van der Vyvers roman Dis koue kos, skat. En nu is ze terug als de heerlijk vileine Minette in de filmversie van hetzelfde verhaal.

Sinds de jaren negentig, toen Zietsman haar grootste triomfen vierde, is er in Zuid-Afrika veel veranderd. Steeds meer theaters sloten hun deuren en veel Afrikaanse artiesten zijn nu volledig aangewezen op de kunstefeeste. In 2007 begon Zietsman haar eigen gastehuis, Zietsies, schitterend gelegen op een van de hoogste koppies in Aucklandpark (Johannesburg).

Met dat gastehuis begonnen echter ook de moeilijkheden. Zietsman wilde er graag een restaurant openen, maar de buurt lag dwars en het lukte haar niet om een vergunning te krijgen. Haar advocaten raadden haar aan om dan maar een ‘club’ te beginnen, waar ze zo’n dertig eters zou kunnen onthalen en kleine concerten kon houden. Bij een club hoort contributie. Om te onderstrepen dat die contributie niet bedoeld was als extra bron van inkomsten voor haarzelf, zette Zietsman het geld op een aparte rekening, met de bedoeling dat ze het zou uitgeven aan een goed doel van haar keuze.

Maar zo ver kwam het niet; haar goede doel koos háár! ‘Mijn leven is een paar jaar geleden dramatisch veranderd’, zegt ze. ‘In 2009 vertelde een buurman me over een jongen die bij ons in de omgeving woonde. Hij was aangenomen voor de Nasionale Skool vir Kunste maar zijn ouders konden zijn opleiding niet betalen. Daarom begon ik met het geld van de club zijn schoolgeld te betalen, reiskosten, lunchgeld, zakgeld, ik heb een cello voor hem gekocht, trompetten, een saxofoon – alles wat hij nodig had. In november 2011 diende Naledi zich aan en een paar maanden later ontdekte ik dat Naledi ook nog een broertje had….’

Zo dijde de groep steeds verder uit. Zietsman heeft een stichting opgericht om geld voor de kinderen in te zamelen, de Doilie Foundation. Met haar artistieke loopbaan, de leiding over het gastehuis en de opvoeding van de kinderen komt Zietsman echter nauwelijks aan fondswerving toe. Als deze generatie kinderen de deur uit is, hoopt ze daar meer tijd voor te vinden. ‘Ik hoop dat ik dan voor méér kinderen kan zorgen’, zegt ze, ‘maar niet meer op zo’n intense manier. Ik heb regel 1 van liefdadigheidswerk overtreden: te emotioneel, te dichtbij.’

De verantwoordelijkheid voor de kinderen heeft er niet alleen toe geleid dat Zietsman zelf de broekriem flink moest aantrekken. Het heeft ook grote gevolgen gehad voor haar artistieke loopbaan. Op tournee gaan kan niet meer, want dan loopt alles thuis in het honderd. ‘Deze kinderen komen uit zeer traumatische omstandigheden, en zodra ik weg ben, vallen ze terug in hun oude gedrag.’ Ze treedt nog wel vaak op in de eetzaal van haar gastehuis, wanneer de gasten daarom vragen.

Onderbuikgevoelens

In 2014 raakte Zietsman betrokken in een dispuut met de populaire zanger Steve Hofmeyr. Hofmeyr manifesteert zich al jaren als kampvechter voor de Afrikaner. Hij vraagt vooral aandacht voor de zogenaamde plaasmoorde. Daarbij schuwt hij de controverse niet. In juli 2014 deed hij veel stof opwaaien door tijdens het Innibos Festival in Nelspruit het oude volkslied, ‘Die Stem van Suid-Afrika’, te zingen. Bij veel zwarte Zuid-Afrikanen roept dit lied bittere herinneringen op en daarom wordt het gewoonlijk niet langer zelfstandig gezongen, maar nog wel als onderdeel van het nieuwe volkslied, ‘Nkosi Sikelel’ iAfrika’. Dat weerhield Hofmeyr er dus niet van om het wél te doen en de vele festivalgangers lieten zich, bewust of onbewust, verleiden om uit volle borst mee te zingen.

Zietsman wil niet beweren dat je “Die Stem” helemaal niet meer moet zingen. ‘Ik zou het verdrietig vinden als het uit ons volkslied werd gehaald. Maar je moet voorzichtig zijn waar je het zingt, en hoe. Als je “Die Stem” gebruikt om mensen op te ruien, dan is dat verkeerd! En dat is wat Steve doet. Door zijn toedoen is “Die Stem” nog verder besmet geraakt.’

Toen ze las wat er bij Innibos was gebeurd, knapte er iets bij Zietsman. Ze verbaasde zich er al jaren over hoe iedereen in het muziekbedrijf de schouders ophaalde over Hofmeyrs racistische uitspraken. Het was Steve maar… ‘Voor mij was de grens bereikt. Ik vind niet dat je hem de mond moet snoeren, want Steve heeft evenveel recht om zijn mening te uiten als een ander. Maar ik kon het niet langer negeren.’

Zietsman schreef een scherpe veroordeling van het gebeuren bij Innibos op Facebook. Het kwam haar op duizenden woedende reacties van Hofmeyrs aanhangers te staan. Zelfs haar kinderen werden bedreigd. En de boosdoeners waren ongrijpbaar, omdat ze schuil gingen achter valse profielen.

Dit soort onderbuikgevoelens zijn uiteraard niet uniek voor Zuid-Afrika; we vinden ze ook bij populistische bewegingen in Europa en de Verenigde Staten. Zietsman maakt zich geen illusies dat zij en andere artiesten die vooral kleinkunst beoefenen, hier verandering in kunnen brengen; dat is preken voor eigen parochie en bovendien is hun bereik beperkt. ‘Misschien neem ik Steve dít vooral kwalijk’, denkt ze hardop. ‘Steve heeft van ons allemaal de grootste aanhang. Als iemand verzoening en verdraagzaamheid kan bevorderen, is híj het. Maar hij kiest het tegenovergestelde.’ 

Wilt u het werk van Elzabé Zietsman steunen? Kijk dan op www.doiliefoundation.co.za. Informatie over haar gastehuis vindt u op www.zietsies.co.za.