Politici met de dood bedreigd

Maandblad Zuid-Afrika (september 2017)

Omdat zijn eigen partij, het ANC, er de meerderheid heeft, was de kans dat het Zuid-Afrikaanse parlement de motie van wantrouwen tegen president Jacob Zuma zou aannemen, altijd al klein. Toch kun je de uitslag – 177 voor de motie, 198 tegen en 9 blanco – geen overwinning noemen. Deze verdeling betekent namelijk dat zo’n 35 leden van de ANC-fractie tegen Zuma hebben gestemd!

Het was al de achtste keer dat er een motie van wantrouwen tegen de president was ingebracht. Tot dusver hadden de parlementariërs altijd openlijk moeten stemmen. Dat maakte het voor ANC’ers lastig om tegen hun eigen partijleider te stemmen en dus stond de uitkomst al bij voorbaat vast. In juni verklaarde het Grondwettelijk Hof echter dat een stemming in het parlement ook anoniem mocht gebeuren; de keuze voor openbaar of geheim ligt bij de parlementsvoorzitter.

Zes weken hield ze iedereen in het onzekere, maar op maandag 7 augustus – minder dan 24 uur voor de stemming – kondigde parlementsvoorzitter Baleka Mbete (tevens partijvoorzitter van het ANC én één van de kandidaten om Zuma op te volgen) aan dat de stemming anoniem zou zijn. In principe hoorde besluitvorming transparant zijn en moesten parlementariërs aangesproken kunnen worden op hun keuzes, zei ze. Maar omdat het steeds vaker voorkwam dat parlementariërs en hun familieleden geïntimideerd en fysiek bedreigd werden, moest hun veiligheid dit keer voorrang krijgen.

Uiteraard kon Zuma het feit dat leden van zijn eigen partij tegen hem gestemd hadden, niet over zijn kant laten gaan; dat zou een teken van zwakte zijn. Maar hoe kun je parlementariërs straffen als het Grondwettelijk Hof en de parlementsvoorzitter (nota bene ANC-voorzitter!) hebben gezegd dat iedereen naar eigen eer en geweten mocht stemmen, zónder dat hier repercussies op volgden? En zoeken naar de schuldigen zou ook onaangename verrassingen kunnen opleveren. Wat zou de partij bijvoorbeeld moeten doen als bleek dat vicepresident Cyril Ramaphosa, Zuma’s meest waarschijnlijke opvolger, tégen had gestemd?

Het zou geen ‘heksenjacht’ worden, beloofde secretaris-generaal Gwede Mantashe. Toch moest er een voorbeeld worden gesteld. Dus richtte de wraak van de partij zich vooral op parlementariërs die zich vantevoren openlijk vóór de motie hadden uitgesproken. De eerste die het moest ontgelden, was Makhosi Khoza. Een politica met een levenslange verbintenis met het ANC en een indrukwekkende staat van dienst. Maar ook iemand die haar kritiek op Zuma niet onder stoelen of banken steekt. Een week na de stemming werd Khoza ontslagen als voorzitter van de parlementaire portefeuillecommissie Openbaar Bestuur, nadat vijf ANC-commissieleden een belangrijke zitting van die commissie hadden geboycot en minister Faith Muthambi, die die dag verantwoording had moeten afleggen voor het wanbeleid bij staatsomroep SABC, ook maar niet was komen opdagen. Khoza’s positie was, zo bleek, onhoudbaar geworden. Ook oud-minister Derek Hanekom, die, saillant genoeg, al jaren voorzitter is van de tuchtcommissie van het ANC, ligt onder vuur. En je kunt erop wachten dat ook Pravin Gordhan aangepakt zal worden, die na zijn ontslag als minister van Financiën is teruggekeerd in het parlement.

Makhosi Khoza is de afgelopen maanden regelmatig geïntimideerd en met de dood bedreigd vanwege haar kritiek op Zuma. De vrees voor een politieke ‘hit’ is in Zuid-Afrika helaas niet denkbeeldig. Sinds 1994 hebben er in het land minstens 450 politieke moorden plaatsgevonden, vooral in de provincies KwaZulu-Natal, Mpumalanga en Noordwes. Alleen rond de plaatselijke verkiezingen van augustus 2016 waren het er al twintig! Óf het echt om een politieke aanslag gaat, valt niet altijd uit te maken. Dit soort moorden wordt vaak gemaskeerd als ordinaire roofoverval, en niet zelden wordt de daad zelf uitbesteed aan beroepscriminelen. In dit klimaat komt voor morele helden als Khoza en Gordhan de dreiging gevaarlijk dichtbij.

Voor wie hoopt dat president Zuma nog voor het einde van zijn ambtstermijn in 2019 het veld moet ruimen, wordt september opnieuw spannend. Eerst buigt het Grondwettelijk Hof zich over de vraag of er een parlementair onderzoek moet komen naar Zuma’s hantering van het Nkandla-rapport van nationale ombudsvrouw Thuli Madonsela uit 2014; een onderzoek dat tot afzetting zou kunnen leiden. En daarna moet het Hof van Cassatie zich uitspreken over het hoger beroep van Zuma en het nationale vervolgingsgezag tegen de uitspraak van een lagere rechtbank dat de 783 aanklachten wegens fraude, corruptie en afpersing tegen Zuma opnieuw in behandeling genomen moeten worden; die aanklachten werden kort voor Zuma in 2009 president werd, teruggetrokken.

Bron: Maandblad Zuid-Afrika

In Zuid-Afrika is Maandblad Zuid-Afrika online te lezen via MySubs.