Eerder verschenen in Maandblad Zuid-Afrika, maart 2015
Het dvd-project Filmverse gaat niet alleen over poëzie. Het biedt ook een
kennismaking met de animatiefilm, een kunstvorm die in Zuid-Afrika nog relatief
onbekend is.
In 2014 werd
Filmverse gepresenteerd, een dvd met
korte animatiefilms geïnspireerd op bekende Afrikaanse gedichten van onder meer
Breyten Breytenbach, Antjie Krog, Lina Spies, Danie Marais, Ronelda Kamfer en Gert
Vlok Nel. Initiatiefnemer en drijvende kracht achter dit project is Diek
Grobler, één van de pioniers op het gebied van de animatiefilm in Zuid-Afrika.
Elke clip op de Filmverse-dvd is gemaakt
door een andere kunstenaar en ook de stijl is iedere keer anders. Het Filmverse-project is dan ook niet alleen
interessant voor poëzieliefhebbers en onderwijzers die de gedichten in de klas
willen behandelen. De dvd laat ook zien wat je allemaal met animatie kunt doen.
Daardoor heeft Filmverse een
belangrijke educatieve waarde voor jonge Zuid-Afrikaanse filmmakers… en voor
het brede Zuid-Afrikaanse publiek.
Kijken met nieuwe ogen
Diek Grobler
had al een indrukwekkende staat van dienst als beeldhouwer, theatermaker en performance artist toen hij rond de
millenniumwisseling de animatiefilm ontdekte. Sinds 1988 is zijn beeldende werk
te zien geweest op een groot aantal solo- en groepstentoonstellingen in
Zuid-Afrika, Londen en Parijs. In de jaren negentig bedacht, regisseerde en
speelde hij een aantal grensverleggende theatervoorstellingen, die soms heel
wat stof deden opwaaien. Maar Grobler is te ongedurig om zich tot één kunstvorm
te beperken en juist daarom past de animatiefilm zo goed bij hem. Het lijkt
alsof alle genres die deze veelzijdige kunstenaar beoefent, hierin een plek
krijgen.
Daarnaast
past de animatie ook beter bij de fase waarin zijn kunstenaarschap inmiddels is
aangeland. Grobler (1964) groeide op op een boerderij in Limpopo en zijn vader
was tijdens de apartheidsjaren officier in de SAW, het Zuid-Afrikaanse leger.
In de jaren tachtig voelde hij als jonge kunstenaar nog de noodzaak om met
grote, felgekleurde beeldhouwwerken politieke statements te maken. Hoewel zijn
kunst, naar eigen zeggen, gericht was op ‘my
mense’, provoceerde hij zijn publiek door ook archetypen uit de cultuur van
zwart Afrika op te nemen, zoals Anansi de spin en de tokkelossie, een kleine kwelduivel.
‘Nu ik ouder
word, raakt alles wat meer geïnternaliseerd’, filosofeert Grobler hardop. ‘De
metafoor wordt prominenter en minder doorzichtig, je ideeën hebben meer tijd
gehad om te rijpen en je stopt meer informatie in zo’n beeld. Ook je persoonlijke
mythologie heeft zich uitgebreid, waardoor het werk minder direct toegankelijk
is. Het kleine formaat van de animatie past bij die intiemere denkwijze.’
Als Grobler
zijn eigen werk moest karakteriseren, zou hij voor het predikaat
‘magisch-realistisch’ kiezen. ‘Bij een magisch-realistisch kunstwerk neem je de
realiteit als uitgangspunt’, verduidelijkt hij, ‘maar vervolgens geef je er een
vreemde draai aan. Daardoor raakt de beschouwer zich bewust van een aspect waar
hij anders overheen zou kijken. Door zo’n verrassende twist kijkt hij nóg een keer. Dat is mijn doel: mensen met nieuwe
ogen naar de werkelijkheid te laten kijken.’
Een onbekende kunstvorm
In oktober
2014 was Grobler even in Nederland voor Klik!, het festival voor animatiefilms
dat elk jaar in filmmuseum EYE in Amsterdam wordt gehouden. Grobler vindt het
belangrijk om minstens eens in de twee jaar zo’n festival te bezoeken en dan
zoveel mogelijk films te gaan zien – om inspiratie op te doen en op de hoogte
te blijven van de jongste ontwikkelingen.
Als je het
programmaboekje van het festival doorbladert, is het opvallend dat er geen
enkele film uit Zuid-Afrika tussen staat. Dat is typerend voor de bescheiden
plaats die de animatiefilm in het Zuid-Afrikaanse kunstbedrijf inneemt, meent
Grobler. ‘In Zuid-Afrika wordt vaak gedacht dat animatiefilms alleen voor
kinderen zijn’, zegt hij. ‘Er bestaat nauwelijks een animatie-industrie. Er
worden wel een paar films gemaakt, zoals Khumba
en Jock The Hero Dog (gebaseerd
op de roman Jock of the Bushveld), maar die hebben geen authentiek
Zuid-Afrikaans karakter. Khumba ziet
er precies hetzelfde uit als een Amerikaanse film als Madagascar. Het wachten is op een film die zuiver Zuid-Afrikaans
is, zowel wat de inhoud als de manier van vertellen betreft.’
Grobler
maakt een onderscheid tussen conventionele animatie (die we kennen van
televisie) en experimentele animatie; elke animatiefilm ligt ergens tussen die
twee uitersten. ‘Een belangrijke eigenschap van kunstanimatie vind ik de
individuele signatuur van de kunstenaar’, aldus Grobler. ‘Je moet kunnen zien
dat een film door een individu gemaakt is, en niet door een studio.’ Zijn eigen
werk beweegt zich ook tussen die twee polen. De film die hij samen met zijn
broer Piet Grobler heeft gemaakt op basis van Piets boek Die voëltjies se ABC (in Nederlandse vertaling verschenen als Het vogeltjes-ABC), beschouwt hij als
één van zijn meer commerciële projecten. Dit in tegenstelling tot zijn aandeel
in de groepstentoonstelling Nine Dragon
Heads, tijdens het fringe
festival van de Biennale in Venetië dit jaar, dat een veel experimenteler
karakter zal hebben. Later hoopt hij het werk dat hij voor Venetië maakt, ook op
kunstefeeste in Zuid-Afrika te kunnen
vertonen.
Wie zich in Zuid-Afrika
op animatiefilms wil toeleggen, moet heel wat obstakels overwinnen. Om te
beginnen ontbreekt het aan een behoorlijke opleiding voor jonge kunstenaars.
‘Die is er alleen als je het reclamebedrijf in wil of 3D-animatie wil doen’
vertelt Grobler. ‘Jonge kunstenaars die interessant werk leveren, zijn meestal
autodidact.’ Ten tweede bestaat er bij een subsidiefonds als de National Film
and Video Foundation weinig begrip voor wat animatie inhoudt; ook daar gaat de
aandacht vooral uit naar 3D-projecten. ‘Ze beseffen niet dat je zelfs een
houtsnede kunt maken die hartstikke modern is’, aldus Grobler. Een derde
probleem is dat er in Zuid-Afrika nauwelijks festivals en andere podia zijn
waar kunstanimaties vertoond kunnen worden. ‘En dat’, zegt Grobler, ‘terwijl mijn
films in Europa al op meer dan zestig festivals te zien zijn geweest.’
Filmverse
Het Filmverse-project moet verandering brengen
in deze situatie. Dankzij een subsidie van de ATKV werden twaalf kunstenaars in
de gelegenheid gesteld om een animatiefilm te maken bij een gedicht van een
Afrikaanstalige dichter. Tekst en beeld gaan hier dus met elkaar in gesprek.
Voor de kunstenaars was het een leerzame ervaring – enkele filmpjes werden
tijdens een workshop gemaakt, en Grobler was als artistiek regisseur steeds in
een adviserende en ondersteunende rol op de achtergrond aanwezig – en de
verscheidenheid benaderingen illustreert heel concreet wat er met animatie
allemaal mogelijk is, van tamelijk conventioneel tot sterk experimenteel.
Aanvankelijk was het de bedoeling dat de keuze van de gedichten zou aansluiten
bij de lijst van ‘voorgeschreven’ gedichten
die in het Zuid-Afrikaanse onderwijs gebruikt worden, maar doordat die lijst
tijdens het project werd veranderd, is de aansluiting niet optimaal. Toch zijn
ook veel onderwijzers enthousiast over de dvd en maken ze tijdens hun lessen
graag gebruik van de clips. En ook de betrokken dichters zijn over het algemeen
tevreden. Voor Lina Spies was het bijvoorbeeld een leuke verrassing dat, hoewel
zij doorgaans als een tamelijk conventionele dichteres wordt beschouwd, juist
één van haar gedichten schilderes Michele Nigrini heeft geïnspireerd tot de
meest experimentele verwerking. Een volgende stap is nu om de gedichten te
laten vertalen en ondertitels aan de clips toe te voegen, zodat het project ook
toegankelijk wordt voor andere Zuid-Afrikaanse taalgroepen.
Thuis in Gent
Diek Grobler
ziet ondertussen alweer uit naar zijn volgende bezoek aan de Vlaamse stad Gent.
Sinds hij een paar jaar geleden zijn hart aan deze stad heeft verloren,
probeert hij er elk jaar wel een paar maanden door te brengen. België, het land
van Reynaert de Vos en de ondoorgrondelijke schilder René Magritte, appelleert
aan Groblers zin voor ironie en het magisch-realistische. Hier deed hij ook
zijn inspiratie op voor het personage Suster Innocentia, een struise non die
helemaal geen zin heeft om met haar twee koffers in de hand uitgestuurd te
worden naar Afrika. Misschien maakt hij nog wel eens een graphic novel over Suster Innocentia, denkt Grobler. Een stripboek.
Als dat geen mooi eerbetoon is aan het land van de bande dessinée.
Website
Diek Grobler: www.fopspeen.co.za.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten